مقدمات چرم سازی

پوست چیست ؟
پوست لایه یا جداره ای است که بین بدن موجودات زنده و دنیای اطراف آن قرار گرفته است ومرزی است بین دنیای زنده درون و دنیای مرده ی بیرون . به عبارت دیگر پوست خارجی ترین لایه بافتی هر موجود زنده می باشد که وظیفه محافظت از منسوج زیرین را بر عهده دارد .
پوست در تمامی سطح بدن از طرح یکنواختی برخوردار نیست . در بعضی نقاط نازک و لطیف در بعضی دیگر کلفت ، سفت و شاخی می باشد . استحکام وکشش پوست نه تنها درقسمت های مختلف بدن موجودات از یک نژاد یکسان نبوده ، بلکه در یک موجود نیز در قسمتهای مختلف مخصوصاً با افزایش سن ، فرق خواهد نمود .
ساختمان پوست :
پوست از لایه های مختلفی ساخته شده است . ضخامت این لایه درقسمت های مختلف بدن فرق دارد. در صورتی که پوست را از مقطع به صورت عرضی برش بزنیم سه لایه به صورت زیر قابل مشاهده است:

1- لایه فوقانی یا اپیدرم :
اپیدرم خارجی ترین لایه است که حدوداً 1% از ضخامت کل پوست را تشکیل میدهد. این لایه در مراحل اولیه چرم سازی حذف می شود .

2- لایه میانی یا درم :
درم یا کوریوم که قسمت اصلی پوست بوده و حدود 85% ضخامت کل پوست خام را تشکیل می دهد . درم بخش انعطاف پذیر و با استحکام پوست بوده و عمدتا از الیاف کلاژنی بهم بافته شده ساخته شده است . این لایه به دو زیر لایه تقسیم می گردد.
1- 2) لایه فوقانی : لایه فوقانی یا لایه رخ سهم به سزائی در زیبایی و استحکام چرم دارد .
2- 2) لایه مشبک : این لایه که در زیر بخش فوقانی قرار دارد . عمده ترین قسمت درم را به خود اختصاص داده و بزرگترین بخش از چرم ساخته شده را نهایتا تشکیل می دهد . این لایه از تراکم کمتری نسبت به لایه فوقانی برخوردار است .
بنابراین از نقطه نظر یک چرمساز ، لایه درم مهمترین قسمت پوست است که در نهایت با فرایند دباغی به چرم تبدیل می شود.

3- لایه انتهائی :
لایه انتهایی یا هیپودرم داخلی ترین لایه پوست است که حدودا 15% ضخامت کل پوست را تشکیل میدهد و از بافتهای پیوندی ، ماهیچه ای و چربی تشکیل شده است که در عملیات چرمسازی بطور کامل حذف می شود .

ضایعاتی که بدلایل مختلف بر پوست وارد شده و باعث کاهش کیفیت چرم نهائی میشوند :
1- ضایعاتی که در هنگام زندگی حیوان به پوست وارد می گردند .
2-ضایعاتی که پس از مرگ حیوان و یا ذبح آن تا شروع مراحل مختلف چرمسازی به پوست وارد می گردند .
3- ضایعاتی که در طی فرایندهای مختلف چرمسازی به وجود می آید .

هر یک از این سه رده اصلی به نوبه خود به رده های فرعی تقسیم بندی می گردند که در جدول زیر آورده می شوند .

1-3 در زمان حیات :
1-1 ) پارازیت ؛ چرب ، کنه ، شپش ، مگس واریل و …
1-2 ) پیری ؛ درشتی رگها ، چروک شدن ، رخ شل و …
1-3 )بیماری ها ؛ بیماریهای قارچی – ویروسی ؛ آبله ، وبا – بدی تغذیه ، زگیل ، کچلی – بیماریهای ناشی از فصول بارانی – بیماریهای دیگر مثل سیاه زخم .
1-4 ) صدمات مکانیکی ، بریدگی ، داغ کردن ، زخم ناشی از شاخ و…

2-3 پس از مرگ :
2-1 ) پوست کنی ( پوست کنی بد – کاردمال شدن – جمع آوری بد )
2-2 ) نگهداری بد ( عدم تهویه مطلوب – نگهداری بیش از حد – نمک نزدن به موقع )
2-3 ) حشرات – موجودات ذره بینی – زخم پرندگان .

3-3 طی مراحل چرمسازی :
جدا نکردن کامل اپیدرم ، خارج نکردن کامل ریشه مو ، دو پوسیدگی ناشی از آهک و سولفید ، باز نشدن کافی بافتها ، آنزیم دادن بد ، حل شدن بافتها ، دباغی ناقص ، رنگرزی و تکمیل بد … بنابراین سن ، سلامتی ، جنس ، نژاد ، تغذیه و شرایط اقلیمی زندگی حیوان از عوامل مهم و موثر در کیفیت پوست و چرم حاصله خواهد بود .
عملیات دباغی :
هنگامی که پوست مرطوب است نرم و انعطاف پذیر بوده ولیکن به سرعت فاسد می گردد و وقتی که خشک می شود به یک جسم سفت وشکننده تبدیل می شود که پس از مرطوب شدن مجدد حالت فساد ، گندیدگی و تعفن در آن مشاهده می گردد . در حالیکه پوست دباغی شده با از دست دادن رطوبت خود به یک جسم نرم وقابل انعطاف تبدیل می شود که پس از جذب مجدد رطوبت به هیچ وجه فاسد و متعفن نمی گردد.
بنابراین هدف از دباغی جلوگیری از خشکی و شکنندگی پوست و حفظ نرمی و قابلیت انعطاف چرم پس از خارج شدن آب آن می باشد.
دباغی چیست؟
عمل آوردن پوست های خام فاسد شدنی بوسیله یک سری روشها و مواد شیمیایی تا اینکه تبدیل به یک محصول فساد ناپذیر و قابل مصرف در تولید کالاهای گوناگون گردند .
پس از دباغی اولیه با توجه به اینکه برای تولید کالاهای چرمی گوناگون به خواص متفاوتی از قبیل میزان نرمی ، میزان کشسانی یا سفتی و غیره نیازاست لذا جهت ایجاد این خصوصیات دباغی مجدد با مواد شیمیایی که این خصوصیات را به چرم می دهند صورت میگیرد.
مراحل اصلی ساخت چرم :
کندن پوست و جداکردن پوست از لاشه حیوان .
ضد عفونی ؛ جلوگیری از فساد پوست هنگام حمل و نقل و انبار کردن .
شستشو یا خیساندن ؛ باز گرداندن پوستهای خشک به حالت عادی .
موزدائی ؛ جدا کردن مو از سطح چرم .
آهک دادن ؛ نرم کردن ریشه مو ، چربی ، گوشتهای زائد و منبسط کردن بافتهای پوست برای مراحل بعدی .
لش زدائی ؛ جدا کردن چربی و گوشت های زائد از پوست .
آهک زدائی ؛ خنثی کردن مواد قلیائی که در مرحله 5 بوجود آمده .
افزایش مواد آنزیمی ؛ برای نرم کردن پوست .
سالامبور کردن یا اسیدی کردن ؛ رسانیدن درجه اسیدی پوست بحد لازم ، پوست سالامبور شده را می توان نگهداری کرد.
دباغی مجدد ؛ ایجاد خصوصیاتی مثل نرمی ، سفتی ، کشسانی و غیره در چرم نهایی .
رنگرزی ، بدست آوردن رنگ پایه مورد نظر .
روغن دادن ؛ روشی برای خوراک دادن مواد چربی بمنظور نرم کردن و حالت دادن به چرم .
خشک کردن .
نرم کردن ؛ انعطاف پذیر کردن چرم بوسیله اعمال مکانیکی .
گیره کردن ؛ افزایش بازده سطح .
تکمیل چرم ؛ رنگ کردن رویه چرم و بهتر کردن ظاهر آن .
اتو کردن یا پرس کردن ؛ برای براق کردن ، مسطح کردن و نرم کردن چرم یا چاپ زدن و ایجاد نقش های تزئینی روی رخ چرم .
مدت زمان لازم جهت پروسه کامل چرمسازی حدود 15 روز است .
تکمیل چرم ( فنیشینگ ) :
تکمیل چرم فقط یک رنگریزی ساده سطح چرم به منظور پوشاندن اشکالات یا ترمیم خراشهای موجود در رخ چرم نیست. بلکه این عمل کمک زیادی به دوام و زیبایی چرم ، مقاومت چرم در مقابل رطوبت ، حلال ها ، حرارت و سایش می کند . علاوه بر این ظاهر چرم طبیعی بر خلاف چرم های سنتزی و پلاستیکی کاملا یکنواخت نیست و این امر سبب می شود که مصرف چرم در تهیه یک کالای چرمی افزایش یابد اما تکمیل چرم تا حدودی به یکنواخت نمودن رنگ سطح و در نتیجه به کاهش میزان مصرف چرم در تهیه یک محصول چرمی کمک می کند .
مواد تکمیل چرم :
ترکیباتی که در مرحله تکمیل چرم به کار می روند بسیار متنوع بوده و شامل رنگدانه های عالی و معدنی ، رنگدانه های عالی قابل حل در حلال ، رزین ها ، واکس ها ، نفوذ دهنده ها و غیره می باشد .
ترکیبات و موارد استفاده از آنها نسبت به نوع چرم متغیر است و بستگی به نوع چرم و مصرف نهایی آن دارد .
لایه های تشکیل دهنده تکمیل چرم :
سه لایه اصلی عملیات رنگ آمیزی سطح چرم به شرح ذیل می باشد :
1) باتوم یا لایه زیرین : اولین لایه تکمیل می باشد که رزینهای مصرفی در این قسمت عموماً چسبناک بوده و باعث چسبیدن سطح چرم به لایه بیس یا پایه می گردد .
2) بیس یا پایه : این لایه که عموماً 5 تا 8 بار بر سطح دایکر است اعمال می گردد اصلی ترین لایه پرداخت می باشد و در واقع ایجاد رنگ دلخواه ، زیر دست مناسب و پوشش عیوب سطح چرم بوسیله این مرحله حاصل می شود .
3) تاپ یا لایه فوقانی : بعنوان لایه لاک شناخته می شود . وظیفه این لایه محافظت از لایه بیس در مقابل سایش ، جلوگیری از رنگ دهی چرم و ایجاد براقیت دلخواه می باشد .
انواع پرداخت چرم :
1- پرداخت آنیلینی : در بسیاری موارد برای یکنواخت کردن ، مراقبت و مقاومت چرم روی آن با فیلمی شفاف پوشانده می شوند و در نتیجه زیبایی طبیعی رخ چرم کاملا مشاهده می شود .
2- پرداخت مات و پیگمنتی : در این نوع پرداخت جهت رنگ کردن سطح چرم از رنگدانه استفاده می شود در نتیجه سطح رخ چرم کاملاً قابل مشاهده نمی باشد .
3- پرداخت نیمه انیلین
4- پرداخت فانتزی
5- پرداخت ورنی

لایه پرداخت چرم باید دارای خواص زیر باشد :
1- چسبندگی مطلوب
2- ثبات نوری قابل توجه
3- خاصیت نرمی و کشسانی مطلوب
4- مقاوم در مقابل سایش
5- مقاوم در مقابل عرق کردن
6- قابلیت انعطاف پذیری
7- مقاوم در مقابل تغییرات دما
محصول نهایی واحد های چرمسازی :
چرم : عموما از انواع پوستهای گاوی ، گوسفندی ، بره ای و بزی تولید میشود .
جیر : عموما از پوست های بزی و گوسفندی ایجاد میشود
اشبالت :(لایه لایه کردن ) لایه زیرین پوست گاو است که به عنوان اشبالت یا جیراشبالت عرضه میشود .
محصولات Double face ( دورو ) : اگر پشم در ابتدای پروسه جدا نشود در انتهای دباغی لایه بیرونی پوست پشم دار و لایه درونی آن به صورت جیر باشد ( fur یا خز ) گفته می شود و اگر قسمت بیرونی پشم و لایه درونی به صورت چرم عرضه شود محصول نهایی ناپلان است .
ویژگیهای انواع چرم :
1- چرم گاوی و گوساله ای : دارای الیاف متراکم است به همین دلیل مقاومت بالایی دارد، سطح آن صاف و در اصطلاح بدون grain ،میباشد ،بر اساس مورد مصرف نرم و خشک در ضخامت های متفاوت ارائه می شود کاربرد عمومی آن در تهیه انواع کفش و کیف و گاهاً در تهیه لباس مردانه و دستکش هم از آن استفاده می شود .
2- چرم گوسفندی و بره ای : تراکم الیاف آن به نسبت سایر چرمها کم است ،سطح آن مانند چرم گاوی صاف است ،لطافت و سبکی آن باعث گردیده که بصورت عمده در لباس ودستکش مورد استفاده قرار گیرد. انواع .کیفی آن نیز جهت تهیه کیف های زنانه تولید میشود .
3- چرم بزی : تراکم الیاف آن به نسبت چرم گاوی کمتر ولی از چرم گوسفندی بیشتر است و مقاومت بالایی .دارد محل خروج مو به وضوح بر روی چرم مشاهده میشود ( grain دار است ) و به راحتی از سایر چرم ها قابل تشخیص است و با توجه به کاربرد آن به دو صورت نرم و خشک ارائه میشود . موارد مصرف آن در انواع کیف و کفش زنانه و گاهاً از انواع نرم آن در البسه استفاده میشود .